Nên xem xét tạm đình chỉ danh hiệu NSND, NSƯT với nghệ sĩ vi phạm quảng cáo

Trao đổi với Tiền Phong , chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long cho rằng hiện tượng nghệ sĩ Việt quảng cáo thẩm mỹ gắn mác phong thủy cho thấy sự giao thoa đáng lo ngại giữa nhu cầu làm đẹp, mê tín dị đoan và sự buông lỏng trong quản lý truyền thông.

Xói mòn niềm tin vào danh hiệu NSND, NSƯT

Chuyên gia phân tích khi các nghệ sĩ - đặc biệt là những người có tầm ảnh hưởng lớn - đồng loạt tham gia quảng bá các dịch vụ thẩm mỹ được gắn mác phong thủy không chỉ tạo ra một trào lưu mà còn góp phần hợp thức hóa những quan niệm phi khoa học, đánh vào tâm lý bất an và niềm tin mù quáng của công chúng.

Vấn đề ở đây không chỉ là nghệ sĩ quảng cáo dịch vụ thẩm mỹ, mà còn ở việc họ sử dụng uy tín cá nhân để “hợp pháp hóa” các lời hứa về “thay đổi vận mệnh”, “mở cung tài lộc” chỉ thông qua sửa mũi, cắt mắt hay độn cằm. Đây là sự khai thác niềm tin tâm linh một cách có chủ ý, làm mờ ranh giới giữa cải thiện ngoại hình và thay đổi số phận - một điều không có cơ sở khoa học nào xác nhận.

“Từ góc độ truyền thông, hiện tượng này phản ánh rõ sự thương mại hóa hình ảnh nghệ sĩ một cách thiếu chọn lọc và phi đạo đức nghề nghiệp. Khi lợi nhuận được đặt cao hơn trách nhiệm xã hội, nghệ sĩ vô tình hoặc hữu ý trở thành mắt xích trong một chuỗi truyền thông gây lệch lạc nhận thức, đặc biệt là với nhóm khán giả trẻ và người yếu thế về mặt tài chính hoặc tinh thần”, chuyên gia nhận xét.

Theo chuyên gia Nguyễn Ngọc Long, khi các danh xưng như NSND (Nghệ sĩ Nhân dân), NSƯT (Nghệ sĩ Ưu tú) - vốn là những danh hiệu cao quý được Nhà nước phong tặng để ghi nhận tài năng và cống hiến cho nghệ thuật - lại được gắn vào các quảng cáo thẩm mỹ phong thủy, hệ lụy đầu tiên là sự xói mòn niềm tin công chúng vào giá trị thật sự của các danh hiệu này.

Điều đó khiến ranh giới giữa nghệ sĩ chân chính và người nổi tiếng vì mục đích thương mại trở nên mờ nhạt, dẫn đến sự ngờ vực trong xã hội về đạo đức nghề nghiệp trong giới nghệ thuật.

Thứ hai, việc quảng bá các dịch vụ thẩm mỹ “đội lốt” phong thủy có thể gây ra hậu quả về tâm lý lẫn tài chính cho người tiêu dùng. Nhiều người vì tin tưởng vào danh tiếng của nghệ sĩ có thể dốc hết tiền bạc, thậm chí vay mượn để thay đổi ngoại hình với hy vọng đổi đời, cải vận. Nhưng nếu kết quả không như mong muốn hoặc gặp rủi ro y khoa, họ không chỉ chịu tổn thất vật chất mà còn có thể rơi vào khủng hoảng tinh thần, trầm cảm hoặc mất phương hướng.

Về lâu dài, hiện tượng này còn tạo nên một hệ giá trị sai lệch trong xã hội, ngoại hình được xem là yếu tố quyết định sự thành công hay may mắn, thay vì năng lực, kiến thức hay đạo đức. Điều này đặc biệt nguy hiểm với giới trẻ - những người đang trong quá trình hình thành nhân sinh quan và dễ bị ảnh hưởng bởi người nổi tiếng. Khi một xã hội đề cao cái đẹp nhân tạo gắn liền với vận mệnh, nó sẽ đẩy lùi những giá trị nền tảng về học vấn, nỗ lực và sự kiên trì.

Ngoài ra, nghệ sĩ - với vai trò là người định hướng văn hóa và truyền thông - khi tham gia vào các chiến dịch quảng bá sai lệch như vậy còn làm tổn hại đến uy tín ngành nghệ thuật nói chung. Từ đó, xã hội có thể nhìn nghệ thuật và nghệ sĩ với ánh mắt nghi ngờ, lạnh nhạt hoặc thiếu tôn trọng.

Tạm đình chỉ danh hiệu NSND, NSƯT với nghệ sĩ vi phạm

Để ngăn chặn tình trạng nghệ sĩ quảng cáo dịch vụ thẩm mỹ gắn mác phong thủy, chuyên gia cho rằng cần nhìn nhận vấn đề này không đơn thuần là một hiện tượng cá biệt, mà là hệ quả của lỗ hổng trong quản lý truyền thông cá nhân, thiếu ràng buộc đạo đức nghề nghiệp và sự buông lỏng của hệ thống pháp lý liên quan đến hoạt động quảng cáo và hình ảnh nghệ sĩ.

Về mặt quản lý, một trong những bước đi cấp thiết là phải có khung pháp lý rõ ràng và đủ mạnh để điều chỉnh hành vi quảng cáo của người nổi tiếng, không chỉ với các sản phẩm thẩm mỹ mà cả các dịch vụ gắn yếu tố mê tín, thiếu cơ sở khoa học. Pháp luật hiện hành đã có quy định cấm quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn hoặc lợi dụng hình ảnh người có uy tín để trục lợi, nhưng việc thực thi chưa đủ quyết liệt, đặc biệt khi nghệ sĩ chỉ “nói vu vơ” trên livestream hoặc đăng bài có tính chất gợi ý.

Theo chuyên gia, ngoài chế tài hành chính (phạt tiền, gỡ nội dung, yêu cầu xin lỗi công khai), cần bổ sung các hình thức kỷ luật nghề nghiệp, nhất là đối với nghệ sĩ mang danh hiệu do Nhà nước phong tặng. Chẳng hạn, nên có một hội đồng chuyên môn độc lập có quyền xem xét và tạm đình chỉ danh hiệu NSND, NSƯT trong trường hợp nghệ sĩ vi phạm đạo đức truyền thông nghiêm trọng như quảng cáo sai sự thật, tiếp tay cho các dịch vụ có yếu tố mê tín hoặc gây hại đến cộng đồng.

Từ phía nghệ sĩ, cần thúc đẩy việc ban hành và thực thi một “bộ quy tắc đạo đức truyền thông cá nhân” trong giới văn nghệ sĩ. Quy tắc này không mang tính cưỡng chế pháp luật, nhưng là tiêu chuẩn nghề nghiệp để giữ gìn phẩm chất nghệ sĩ, tạo nền tảng cho một môi trường truyền thông lành mạnh, có trách nhiệm.

Cuối cùng, vai trò của các hiệp hội ngành nghề, tổ chức quản lý nghệ thuật và truyền thông - bao gồm cả cơ quan báo chí - cần được phát huy như những người giám sát và phản biện độc lập. Việc lên tiếng kịp thời, phân tích đúng bản chất vấn đề và công khai tên tuổi các nghệ sĩ vi phạm sẽ tạo ra áp lực xã hội cần thiết để hạn chế sự lặp lại của những hành vi này trong tương lai.

Nghệ sĩ lập lờ, cơ quan chức năng lúng túng

Chuyên gia Nguyễn Ngọc Long phân tích tình trạng nghệ sĩ quảng cáo tràn lan từ thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, bất động sản, đến các sản phẩm thẩm mỹ, phong thủy đang đặt ra một bài toán lớn về quản lý hình ảnh người nổi tiếng trong truyền thông đại chúng.

Vấn đề không nằm ở chỗ nghệ sĩ có được quyền quảng cáo hay không, mà chúng ta vẫn thiếu một giải pháp tổng thể, đa tầng và mang tính ràng buộc đủ mạnh để vừa bảo vệ quyền lợi công chúng, vừa duy trì uy tín nghề nghiệp trong giới nghệ sĩ.

Thực tế cho thấy khung pháp lý hiện hành như Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng vẫn có nhiều kẽ hở, chưa cụ thể hóa được trách nhiệm của cá nhân nổi tiếng khi tham gia quảng cáo. Trong nhiều trường hợp, nghệ sĩ chỉ ‘chia sẻ trải nghiệm cá nhân’ thay vì ‘quảng cáo có hợp đồng’ để né tránh trách nhiệm pháp lý. Chính sự lập lờ này khiến cho các cơ quan chức năng lúng túng trong xử lý, còn người tiêu dùng thì chịu thiệt.

Hơn nữa, mức xử phạt hiện nay thường không tương xứng với mức độ ảnh hưởng của người nổi tiếng. Phạt vài chục triệu đồng đối với một nghệ sĩ kiếm hàng tỷ đồng từ hợp đồng quảng cáo không khác gì “muỗi đốt inox”. Khi hình phạt không đủ sức răn đe, nghệ sĩ sẽ tiếp tục nhận quảng cáo vì lợi ích tài chính trước mắt, bất chấp rủi ro uy tín hoặc hậu quả xã hội.

Điều đáng nói là sự thiếu vắng một cơ chế giám sát độc lập và có tính chuyên môn trong hoạt động truyền thông cá nhân của nghệ sĩ. Nhiều quốc gia đã có hội đồng đạo đức quảng cáo hoặc tổ chức truyền thông độc lập làm chức năng hậu kiểm, lên tiếng kịp thời khi có vi phạm. Việt Nam hiện chưa có mô hình tương tự ở cấp độ xã hội dân sự, khiến tiếng nói phản biện còn yếu và thường bị xem là “đánh hội đồng” mỗi khi có vụ việc.

“Về lâu dài, cần xây dựng một giải pháp tổng thể gồm ba trụ cột: pháp luật chặt chẽ - truyền thông trách nhiệm - và cơ chế kiểm soát xã hội độc lập. Khi ba yếu tố này phối hợp nhuần nhuyễn, nghệ sĩ sẽ không thể dễ dàng ‘lách luật’ hay tùy tiện sử dụng uy tín cá nhân cho các chiến dịch quảng cáo gây hiểu lầm, trục lợi hay gây hại cộng đồng. Và chính khi bị ràng buộc bởi các chuẩn mực này, hình ảnh người nghệ sĩ mới thực sự trở nên đáng tin, đáng kính và có giá trị bền vững trong lòng công chúng”, chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long cho hay.