Gia đình duy nhất "nuôi" thiên nga bông
Ít ai biết rằng thiên nga bông đã từng là mơ ước của nhiều thế hệ trẻ em. Giờ đây, tại Hà Nội chỉ còn duy nhất một gia đình làm món đồ chơi Trung thu độc đáo này.
Những năm đầu thế kỷ XX, các con thú được làm bằng giấy phủ bông là những món quà “xa xỉ” trong tết Trung thu. Chúng được bày bán la liệt trên những phố lớn như Hàng Gai, Hàng Lược, Hàng Mã… Nhưng mấy năm trở lại đây, cả Hà Nội chỉ còn một gia đình duy nhất làm và bán mặt hàng này.
Đó là gia đình bà Vũ Thị Thanh Tâm (số 79, Hàng Lược). Bà Tâm cho biết, bà đã làm nghề này từ khi còn rất trẻ. Đến nay, bà đã 83 tuổi và có thâm niên hơn 60 năm làm các con thú phủ bông.
Nghề chơi cũng lắm công phu.
Để làm ra những con thiên nga, trước hết, người ta phải tạo hình phần thân bằng “phễu” giấy, bẻ gấp mép thừa vào trong, nhồi giấy hoặc bông vào rồi nén cho chắc. Đầu và cổ thiên nga nắn bằng dây thép, quết hồ lên, sau đó xé dọc thớ bông, “ốp” vào, vuốt cho phẳng rồi phết nước cơm phủ bên ngoài.
Phải phủ sao cho phần bông ấy thật mịn, không bị xơ hay để lại vệt nước.
Sau đó, gắn phần cổ vào thân rồi phủ bông toàn bộ phần thân, cũng từng ấy công đoạn như phủ bông phần đầu. Việc phủ bông tưởng đơn giản, nhưng nếu làm không khéo, bông sẽ dính vào các ngón tay.
“Bí kíp” của bà Tâm là tước bông theo đúng thớ thành lớp mỏng và phết hồ theo đúng chiều.
Trước khi đưa vào “ổ”, những con thiên nga này sẽ được gắn mỏ và cánh. Mỏ làm bằng giấy bóng kính đỏ cuốn lại, còn cánh làm bằng xốp. Bà Tâm tự hào chia sẻ: “Làm cánh bằng xốp là phát minh của con dâu tôi đấy. Ngày xưa tôi làm cánh thiên nga cũng bằng bông, không dựng thẳng lên được”.
Miếng xốp mỏng đã biến hóa thành chiếc cánh.
Chị Quách Thị Bắc, con dâu và truyền nhân của bà Tâm chia sẻ: “Xốp để làm cánh thiên nga phải là xốp ngoại mới đủ độ dẻo và mịn. Tôi không cắt theo khuôn kiểu phông chữ đám cưới, sẽ làm cánh bị “đơ” và thô mà cắt bằng dây may-xo, mỗi miếng chỉ dày 1 – 2 li thôi”. Sau đó, chị sẽ dùng kéo để tạo hình, sao cho chiếc cánh thiên nga phải có dáng cong, mềm mại, trông như đang bay.
Cuối cùng, những chú thiên nga sẽ được đặt vào “ổ” lót bông và trang trí hoa giấy,
hạt cườm, kim tuyến, những cây “rong biển” làm bằng giấy màu và sợi giang…
Những sắc màu rực rỡ tôn lên màu trắng kiêu sa của những chú thiên nga trong lẵng mây,
trông như một góc hồ sinh động.
“Thời hoàng kim”, các phố bán đồ chơi đều bày la liệt các hộp, giỏ thú bông. Riêng nhà tôi bán được cả nghìn hộp đủ loại: thiên nga, mèo, gà… còn chuyển cả vào trong Nam nữa. Bây giờ trẻ con mê những đồ chơi hiện đại có đèn nhấp nháy, có nhạc, màu sắc sặc sỡ, ở phố này người ta xoay sang buôn hàng đó hết, còn mỗi nhà tôi lay lắt giữ nghề”, bà Tâm trải lòng.
Món đồ chơi này đã từng là mơ ước của nhiều thế hệ trẻ em mỗi dịp Trung thu.
“Bây giờ kém nhiều, nhưng năm nào mẹ con tôi cũng làm một ít hàng để bán, vừa để kiếm dăm
cái bánh Trung thu, vừa giữ gìn một sản phẩm thủ công nổi tiếng một thời”.
Sản phẩm là những giỏ thiên nga bông tuyệt đẹp
Sản phẩm là những giỏ thiên nga bông tuyệt đẹp
Trước kia, các con gái bà Tâm vẫn theo nghề của mẹ, nhưng giờ bỏ hẳn, chỉ còn bà và người con dâu còn bám trụ. Khoảng 5, 6 năm nay, mỗi năm bà chỉ bán được trên dưới 100 lẵng thiên nga, chủ yếu cho các nhà trẻ và những người hoài cổ.