Độc đáo những “lâu đài” đất vùng Đông Bắc
Những ngôi nhà trình tường của người Tày vùng Lạng Sơn vàng óng ả dưới nắng chiều tà, kiên cố qua bao nắng mưa thời gian.
Khác với những ngôi nhà trình tường của đồng bào Mông hay Hà Nhì ở vùng cao Lào Cai, Hà Giang, các ngôi nhà tường trình của đồng bào Tày ở Lạng Sơn thường được kết cấu thành hai tầng và có lớp tường mỏng hơn. Tầng dưới để ở, tầng trên chứa nông sản và để làm nơi đặt bàn thờ.
Những "lâu đài" bằng đất nhấp nhô.
Soi bóng...
Phần lớn những ngôi nhà trình tường có kết cấu hai tầng.
Tầng hai để nông sản hay đặt bàn thờ.
Để có những kiến trúc độc đáo bằng đất như thế này, người Tày ở xã Hữu Khánh, Yên Khoái, Lộc Bình, Lạng Sơn phải bỏ công sức ra hàng tháng trời. Điều quan trọng nhất thể hiện ở ở những ngôi nhà này không chỉ là độ bền và đặc tính "ấm áp vào mùa đông, mát mẻ vào mùa hè" mà chính là tính cộng đồng trong nó.
Những bông lau phất phơ...
Hàng rào đá có những bụi xương rồng hoa đỏ.
Và những đám hoa dại dưới chân nhà.
Người Tày có tính cộng đồng rất cao, nên một gia đình làm nhà thì các hộ trong thôn và xã đều dành thời gian đến giúp. Họ không nề hà công việc nặng nhẹ, miễn sao cho người của bản mình có được nơi ở bền và đẹp. Mỗi nhà một người, họ giúp nhau nhiều ngày liền, từ san đất làm nền nhà đến trình tường, làm khung lợp mái... cứ như thế, ròng rã hàng tháng trời, nhà trình tường rộng 40 - 50m2 mới làm xong.
Lớp nền đá giúp cho ngôi nhà thêm vững chắc.
Kè đá quanh nhà...
Cầu thang đá dẫn lối lên nhà.
Để những bức tường đất bao quanh nhà cứng chắc, phải chọn loại đất vàng, hoặc vàng đỏ ở đồi núi, có độ kết dính cao. Móng nhà được đặt ngay trên mặt đất bằng mà không phải đào sâu xuống lòng đất, sau khi đặt móng, đặt khuôn gỗ thì cho đất vào, lấy chày cật lực giã, giã cho đất kết dính lại với nhau. Hết lượt trình thứ nhất, đặt tiếp lượt tầng thứ 2. Để giúp cho ngôi nhà kiên cố hơn xung quang nhà thường được kè bằng những tảng đá lớn.
Lối lên tầng hai bằng một chiếc thang tre đặt trong nhà.
Có khi cầu thang được xây ra ngoài hiên.
Mái ngói đất nung bạc màu thời gian.
Tuy những bức tường không có cột trụ, nhưng vẫn rất chắc, trâu, bò húc cũng không đổ, đạn bắn cũng không xuyên thủng. Đây chính là bí quyết xây nhà của người Tày, mà theo tương truyền, tất cả bí mật nằm trong loại đất xây nhà có độ kết dính đặc biệt. Thời chiến tranh, nhiều ngôi nhà đã trở thành nơi nuôi dưỡng bộ đội.
Những chiếc cối đá nằm trơ chọi ngoài sân không còn được sử dụng.
Vẻ đẹp bình yên bên những căn nhà trình tường.
Trưởng bản Khiếng (xã Hữu Khánh), Nông Văn Toàn cho biết: cả bản có 160 hộ thì 2/3 ở những ngôi nhà trình tường. Có những ngôi nhà có tuổi lên đến cả trăm năm và trên ngói lợp vẫn còn hiện nguyên dòng chữ sản xuất tại Marseillaise (Pháp). Tuy nhiên, ngày càng có nhiều ngôi nhà trình tường bị đập đi để xây bằng gạch ngói thông thường.