"Ngôi nhà quý là ở cái ruột bên trong"

Ánh ban mai lấp lánh trên những bức tranh trẻ thơ miền núi, những sáng tác bằng chất liệu sơn mài mới nhất của chị. Màu và hình trong tranh của chị dường như đã đi cả một chặng đường dài, để đạt đến sự tinh khiết, thơ ngây…

Nghĩ về những thăng trầm đã trải, ngôi nhà nào trong ký ức để lại nhiều dấu ấn nhất trong chị? 

Ngôi nhà tuổi thơ còn in sâu đậm nhất trong ký ức tôi đến tận bây giờ là ngôi nhà bằng đất nện ở ấp Cầu Đen trên đồi Văn Nghệ, Yên Thế, Bắc Giang. Một quả đồi rất lớn trong mắt tôi hồi ấy, phía dưới là một con đường đất đỏ. Mỗi lần nhìn xuống con đường, thấy bụi đỏ tung lên, là biết có một chiếc ôtô vừa đi qua. Nhà tôi ở cạnh nhà bác Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Đình Thi, Đỗ Nhuận…

Mỗi lần nhớ về ngôi nhà như nhớ về một giấc mơ, một tuổi thơ gian khổ, đầy lo toan kiếm sống nhưng rất thiêng liêng. Sau này lớn lên tôi đã trở lại quả đồi, nhà bác Nguyên Hồng và ngôi mộ của bác vẫn còn ở đó, cây ổi bên nhà vẫn còn, cả con suối nhỏ và cái giếng dưới chân đồi ngày ngày mẹ tôi vẫn đi gánh nước…

Kinh ngạc nhất là hàng xóm vẫn nhớ đến mình. Đó là những ký ức thân thương, gắn liền với những bài học về tình người. Xóm Văn nghệ hồi đó sống với nhau rất chan hoà, chia ngọt xẻ bùi. Nhà nào có món gì ngon cũng mang sang cho hàng xóm. Ngày lễ, tết, cả xóm xúm lại cùng gói bánh chưng… Con người hồi đó sao mà trong sáng, chẳng có ai mưu toan, tính toán lợi quyền. Những tình cảm đó theo tôi suốt tuổi thơ đến tận bây giờ. 

Còn ngôi nhà ở số 6 Hạ Hồi, nơi nhà văn Kim Lân, bố chị, đã tạo ra một không gian sống đầy nghệ thuật cho những đứa con của mình, dù trong một diện tích rất nhỏ? 

Đó chỉ là căn phòng 38m2, với bảy người con và hai bố mẹ, nhưng lúc nào cũng tràn đầy tình yêu thương và sự lao động. Lao động để tồn tại, và lao động để nuôi dưỡng ước mơ của mình. Thời đó khó khăn, chị em tôi đã biết làm thêm để phụ mẹ kiếm tiền từ rất nhỏ, từ đan len, in card, nhưng lòng lúc nào cũng hướng về nghệ thuật. Bố tôi tạo ra một không gian sống rất đẹp cho từng góc nhà. Cụ tự trồng một cây cúc mốc với những đoá hoa rủ xuống duyên dáng.

Dù khó cách mấy bố vẫn chắt chiu mua từng đoá hoa sen, hoa cúc, nải chuối, quả táo bày ra cho tôi học vẽ. Không ai được đụng vào hoa trái, cho đến khi thối ủng thì thôi. Ngôi nhà bé nhỏ nhưng bố cũng chừa chỗ cho một mảnh vườn, một bụi trúc thanh tao, cây đào, những chú chim, chậu cá…

Cách chơi đồ cổ của bố cũng rất khoáng đạt, nghệ sĩ. Không chắt bóp, giữ riêng cho mình, mà chia sẻ. Tôi nhớ bác Nguyễn Tuân mỗi lần đến nhà chơi đều được bố tặng cho một món đồ thật đẹp. Tất cả ngấm sâu vào máu của các con sự yêu thích cái đẹp, một không gian sống đẹp và một lối sống thanh cao. 

Rất tiếc ngôi nhà ấy không còn giữ lại được. Để nhớ bố, chị em tôi đã có cùng một tâm nguyện là tái tạo lại không gian sống chứa đầy kỷ niệm về cụ, cũng là cách để gìn giữ một quan niệm sống, một nền nếp gia phong cho con cháu sau này gắn bó với nhau hơn. Nhà thì đã có rồi, kỷ vật vẫn còn nguyên, nhưng làm sao có thể trồng được một chậu hoa cúc đại đoá đẹp như bố từng trồng, làm sao có thể nuôi được chú chim hót hay như bố từng nuôi...

Mỗi ngày, cụ cặm cụi pha loãng nước thuốc lào lau từng chiếc lá mộc lan để không bị mạt ăn lá, đi vớt giun cho cá ăn đều đặn kiên nhẫn và chịu khó kinh khủng. 

Những chiếc bình Hán được hoạ sĩ dùng làm ống cắm bút. Hiền Minh Gallery (đường Lê Công Kiều) cũng là nơi triển lãm các tác phẩm sơn dầu, sơn mài, điêu khắc của nữ hoạ sĩ

Vì sao đến giờ, khi đã có đủ kinh tế để có thể sống trong một ngôi nhà khang trang hơn, chị vẫn chọn cách gắn bó với căn gác nhỏ ở góc phố ồn ào này? 

Tôi không muốn phí sức mình vào những việc khác. Bây giờ còn sức khoẻ, tôi muốn dành hết thời gian để vẽ. Tôi mong muốn được vẽ về những người bạn cùng thời, và vẽ về những đứa trẻ. Tôi muốn trồng nốt những cái cây cuối cùng trên ngọn đồi nghệ thuật của mình, như ngày xưa tôi đã trồng một rừng cây trên đồi Non Tứa, rồi cũng để lại cho cuộc đời thôi chứ có mang theo được gì đâu. Ngôi nhà quý là ở cái ruột bên trong. 

Thức dậy mỗi buổi sáng giữa một rừng những bức tượng cổ tĩnh tại này dường như giúp chị yên bình, thanh thản hơn? 

Không gian sống của tôi là những bức tượng mình yêu quý. Trong lịch sử nghệ thuật Việt Nam, điêu khắc, đồ gốm, nghệ thuật chạm khắc đến trước nhiều so với hội hoạ. Ngắm nhìn một cái thố trắng đời Lý, màu nâu giản dị trên bức tượng Phật Quan Thế Âm, Thế Chí, tôi thu nhận vào trong mình tinh thần của bao thế hệ tiền nhân, và cái đẹp hiện diện.

Bộ sưu tập hệ thống tôn giáo Việt Nam, từ đạo Phật, đạo thánh, những hoành phi, câu đối, những chiếc thạp gốm ta… luôn là nguồn sức mạnh giúp tôi hiểu không có gì cứu cánh bằng lao động sáng tạo. Và mỗi lần được tiếp thêm sức mạnh, mình lại có thể đóng cửa, nhập thất, quay mặt vào toan và vẽ. 

Phòng khách cũng là nơi hoạ sĩ đang hoàn thiện bộ tranh sơn mài Những đứa trẻ. Không gian đan xen vô số món đồ cổ kim 

Góc uống trà với “sập gụ, câu đối, hoành phi” nguyên bản của nhà quan lại, phú gia thời xưa. Đây cũng là một bộ đồ gỗ chạm lộng tinh xảo còn lại rất ít

Một góc phòng ngủ với sách, tranh, kỷ vật của các cố hoạ sĩ Bùi Xuân Phái, nhạc sĩ Văn Cao vẽ tặng… Một tác phẩm mới đang hoàn thành với chủ đề Trẻ thơ của nữ họa sĩ

Kệ sách liền với giường ngủ. Những cuốn sách cũng là những vật kỷ niệm đi cùng hoạ sĩ qua nhiều năm tháng